یکی از کهنترین و در عین حال کاملترین مجموعههای شطرنج در نیشابور کشف شده و متعلق به سده دوازدهم میلادی یعنی حدود نهصد سال پیش است.
این مجموعه اکنون در موزه متروپولیتن نیویورک قرار دارد. مهرههای به جا مانده از این مجموعه شامل هفده مهره فیروزهای و پانزده مهره بنفش رنگ است.
بر اساس منابع ادبی و نیز آثار باستانی یافته شده ریشه شطرنج به سرزمین هند باز میگردد. از سال ٦٠٠ پس از میلاد رد پای شطرنج در ایران دیده میشود.
فردوسی در شاهنامه ریشه اختراع شطرنج را سوگواری شهبانویی بیان میکند که یکی از پسرانش در جنگ با پسر دیگرش کشته شده است و مهرههای شطرنج در دو سو تعبیری از لشکرهای این دو فرزند است.
فردوسی همچنین نحوه معرفی بازی شطرنج به ایران را به این گونه شرح میدهد که فرمانروای هند این بازی را، به عنوان یک چالش و مبارزه طلبی، همراه با نماینده خود به دربار ایران میفرستد و میزان مالیات خود به ایران را مشروط بر کشف راز و نحوه این بازی در دربار ایران میکند.